МНОЖЕСТВЕННОЕ ЧИСЛО СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫХ
№1
Множественное число образуется путём присоединения аффиксов лар/ләр/нар/нәр к основе. Нар/нәр присоединяется, если основа заканчивается носовыми звуками: [м], [н], [ң].
| Китап – китаплар | Книга – книги |
| Укучы – укучылар | Ученик – ученики |
| Малай – малайлар | Мальчик – мальчики |
| Бала – балалар | Ребенок – дети |
| Дәрес – дәресләр | Урок – уроки |
| Дәфтәр – дәфтәрләр | Тетрадь – тетради |
| Урам – урамнар | Улица – улицы |
| Урман – урманнар | Лес – леса |
| Үлән – үләннәр | Трава – травы |
| Көн – көннәр | День – дни |
| Төн – төннәр | Ночь – ночи |
| Күл – күлләр | Озеро – озёра |
| Кул – куллар | Рука – руки |
№2
Сочетание определений (прилагательных и чсилительных) с существительными во множественном числе
Помните, что прилагательные не изменяются по числам, соответственное не сочетаются с существительными. Во-вторых: когда числительные уже указывают на множественность, аффиксы множественности к основе существительного не присоединяются... Прослушайте:
| Чистая комната | Чиста бүлмә |
| Чистые комнаты | Чиста бүлмәләр |
| 2 чистые комнаты | 2 (ике) чиста бүлмә |
| Красное яблоко | Кызыл алма |
| Красные яблоки | Кызыл алмалар |
| Много красных яблок | күп кызыл алма |
| Холодный день | Салкын көн |
| Холодные дни | Салкын көннәр |
| 7 холодных дней | 7 (җиде) салкын көн |
| Красивый цветок | Матур чәчәк |
| Красивые цветы | Матур чәчәкләр |
| 5 красивых цветков | 5 (биш) матур чәчәк |
| Новый ученик | Яңа укучы |
| Новые ученики | Яңа укучылар |
| Несколько новых учеников | Берничә яңа укучы |
КАТЕГОРИЯ ПРИНАДЛЕЖНОСТИ СУЩЕСТВИТЕЛЬНОГО
№3
Склонение существительных с аффиксом принадлежности в 1 лице ед. числа
| Апа – апам | Старшая сестра (тётя) – моя старшая сестра (тётя) |
| Бакча – бакчам | Сад – мой сад |
| Иптәш – иптәшем | Товарищ – мой товарищ |
| Сеңел – сеңелем | Младшая сестра – моя младшая сестра |
| Күлмәк – күлмәгем | Платье (рубашка) – моё платье (моя рубашка) |
| Кунак – кунагым | Гость – мой гость |
| Ишек – ишегем | Дверь – моя дверь |
| Мәктәп – мәктәбем | Школа – моя школа |
| Өй – өем | Дом – мой дом |
| Малай – малаем | Мальчик – мой мальчик |
| Әби – әбием | Бабушка – моя бабушка |
| Ипи – ипием | Хлеб – мой хлеб |
| Чәй – чәем | Чай – мой чай |
| Песи – песием | Кошка – моя кошка |
№4
Склонение существительных с аффиксом принадлежности во 2 лице ед. числа
| Алма – алмаң | Яблоко – твоё яблоко |
| Тәлинкә – тәлинкәң | Тарелка – твоя тарелка |
| Бүрек – бүрегең | Шапка – твоя шапка |
| Курчак – курчагың | Кукла – твоя кукла |
| Туп – тубың | Мяч – твой мяч |
| Җавап – җавабың | Ответ – твой ответ |
| Сарай – сараең | Дворец – твой дворец |
| Әни – әниең | Мама – твоя мама |
| Синең дөрес җавабың | Твой правильный ответ |
| Синең яңа дустың | Твой новый друг |
| Синең акыллы этең | Твоя умная собака |
| Синең көчле абыең | Твой сильный брат |
| Синең кайнар чәең | Твой горячий чай |
| Синең әбиең | Твоя бабушка |
№5
Склонение существительных с аффиксом принадлежности в 3 лице ед. числа
| Кул – кулы | Рука – его рука |
| Аяк – аягы | Нога – его нога |
| Бакча – бакчасы | Сад – его сад |
| Бүлмә – бүлмәсе | Комната – его комната |
| Дус – дусты | Друг – его друг |
| Дәфтәр – дәфтәре | Тетрадь – его тетрадь |
| Кашык – кашыгы | Ложка – его ложка |
| Сорау – соравы | Вопрос – его вопрос |
| Малай – малае | Мальчик – его мальчик |
| Абый – абыйсы | Старший брат – его старший брат |
| Әти – әтисе | Папа – его папа |
| Аның зур бакчасы | Его большой сад |
| Әлфиянең кечкенә тәлинкәсе | Маленькая тарелка Альфии |
| Искәндәрнең кызыл алмасы | Красное яблоко Искандера |
№6
Склонение существительных с аффиксом принадлежности 1 лица мн. числа
| Көзге – көзгебез | Зеркало – наше зеркало |
| Агач – агачыбыз | Дерево – наше дерево |
| Чынаяк – чынаягыбыз | Чашка – наша чашка |
| Китап – китабыбыз | Книга – наша книга |
| Өй – өебез | Дом – наш дом |
| Ипи – ипиебез | Хлеб – наш хлеб |
| Шигырь – шигыребез | Стихотворение – наше стихотворение |
| Су – суыбыз | Вода – наша вода |
| Аю – аюыбыз | Медведь – наш медведь |
| Матур уенчыгыбыз | Наша красивая игрушка |
| Кечкенә бүлмәбез | Наша маленькая комната |
| Зур бәйрәмебез | Наш большой праздник |
| Кадерле кунагыбыз | Наш дорогой гость |
| Баллы чәебез | Наш сладкий чай |
| Карт бабаебыз | Наш старый дедушка |
| Тирән елгабыз | Наша глубокая река |
№7
Склонение существительных с аффиксами принадлежности 2 лица мн. числа
| Бүлмә – бүлмәгез | Комната – ваша комната |
| Авыл – авылыгыз | Деревня – ваша деревня |
| Күзлек – күзлегегез | Очки – ваши очки |
| Туп – тубыгыз | Мяч – ваш мяч |
| Абый – абыегыз | Старший брат – ваш старший брат |
| Песи – песиегез | Кошка – ваша кошка |
| Кәгазь – кәгазегез | Бумага – ваша бумага |
| Су – суыгыз | Вода – ваша вода |
| Бию – биюегез | Танец – ваш танец |
| Акыллы кызыгыз | Ваша умная девочка |
| Матур чәчәгегез | Ваш красивый цветок |
| Яңа сәгатегез | Ваши новые часы |
| Яхшы күршегез | Ваш хороший сосед |
| Кечкенә малаегыз | Ваш маленький сын |
| Зур мәктәбегез | Ваша большая школа |
| Дөрес җавапларыгыз | Ваш правильный ответ |
№8
Склонение существительных с аффиксами принадлежности 3 лица мн. числа
| Акча – акчасы – акчалары | Деньги – их (его) деньги – их (его) деньги (множ. число) |
| Кием – киеме – киемнәре | Одежда – их (его) одежда – их (его) одежды |
| Балык – балыгы – балыклары | Рыба – их (его) рыба – их (его) рыбы |
| Китап – китабы – китаплары | Книга – их (его) книга – их (его) книги |
| Чәй – чәе – чәйләре | Чай – их (его) чай |
| Әби – әбисе – әбиләре | Бабушка – их (его) бабушка – их (его) бабушки |
| Шигырь – шигыре – шигырьләре | Стихотворение – их (его) стихотворение – их (его) стихотворения |
| Су – суы – сулары | Вода – их (его) вода |
| Аю – аюы – аюлары | Медведь – их (его) медведь – их (его) медведи |
| Аю кебек зур | Большой, как медведь |
| Җиләк кебек тәмле | Вкусная, как ягода |
| Төлке кебек хәйләкәр | Хитрая, как лиса |
| Боз кебек салкын | Холодный, как лёд |
| Үлән кебек йомшак | Мягкая, как трава |
| Минем кебек яшь | Молодой, как я |
| Синең кебек матур | Красивый, как ты |
СКЛОНЕНИЕ СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫХ ПО ПАДЕЖАМ
№9
Склонение существительных в притяжательном падеже
| Укучы – укучының | Ученик – ученика (чьё) |
| Кыз – кызның | Девочка – девочки |
| Әти – әтинең | Папа – папы |
| Бакча – бакчаның | Сад – сада |
| Өстәл – өстәлнең | Стол – стола |
| Күлмәк – күлмәкнең | Рубашка – рубашки |
| Мәктәпнең бакчасы | Сад школы (школьный сад) |
| Укытучының китабы | Книга учителя |
| Бүлмәнең тәрәзәсе | Окно комнаты |
| Йортның фатирлары | Квартиры дома |
| Шәһәрнең йортлары | Дома города |
| Фатирларның бүлмәләре | Комнаты квартиры |
| Әнинең күлмәге | Платье мамы (мамино платье) |
| Әтинең күзлеге | Очки папы (папины очки) |
| Дамирның апасы | Сестра Дамира |
| Нәрсәнең төсе ак? | У чего цвет белый? |
| Карның, кәгазьнең, чәчәкнең | У снега, у бумаги, у цветка |
| Кәҗәнең сөте | Молоко козы (козье молоко) |
| Әтәчнең койрыгы | Хвост петуха (петушиный хвост) |
| Казның муены | Шея гуся (гусиная шея) |
№10
Склонение существительных с аффиксами принадлежности в притяжательном падеже
| Әтиемнең | Моего папы (чьё) |
| Әниеңнең | Твоей мамы (чьё) |
| Апасының | Его сестры |
| Күршеләребезнең | Наших соседей |
| Агачларыгызның | Ваших деревьев |
| Бакчаларының | Их (его) садов |
| Апамның дуслары күп. | У моей сестры друзей много. |
| Аның апасының дуслары күп. | У его сестры друзей много. |
| Китабымның битләре күп түгел. | У моей книги немного страниц. |
| Кызыгызның туган көне күңелле булды. | День рождения вашей дочери был весёлым. |
| Фитирларының ишекләре ак. | У их квартир двери белые. |
| Этенең төсе кара. | У его собаки цвет чёрный. |
| Дусларыңның ярдәме кирәк. | Нужна помощь твоих друзей. |
| Абыемның вакыты юк. | У моего брата нет времени. |
№11
Склонение существительных в местно-временном падеже
| Китап – китапта | Книга – в книге |
| Кибет – кибеттә | Магазин – в магазине |
| Урман – урманда | Лес – в лесу |
| Өстәл – өстәлдә | Стол – на столе |
| Малай – малайда | Мальчик – у мальчика |
| Әни – әнидә | Мама – у мамы |
| Азат – Азатта | Азат – у Азата |
| Иптәш – иптәштә | Товарищ – у товарища |
| Агачлар кайда үсә? | Где растут деревья? |
| Агачлар урманда үсә. | Деревья растут в лесу. |
| Балалар кайда уйный? | Где играют дети? |
| Балалар урамда уйный. | Дети играют на улице. |
| Кешеләр кайда яши? | Где живут люди? |
| Кешеләр шәһәрдә яши. | Люди живут в городе. |
| Укучылар кайчан ял итә? | Когда отдыхают ученики? |
| Укучылар җәй көне ял итә. | Ученики отдыхают летом. |
№12
Склонение существительных с аффиксами принадлежности в местно-временном падеже
| Китабым – минем китабымда | Моя книга – в моей книге |
| Дәфтәрең – синең дәфтәреңдә | Твоя тетрадь – в твоей тетради |
| Җавабы – аның җавабында | Его ответ – в его ответе |
| Күршебез – безнең күршебездә | Наш сосед – у нашего соседа |
| Өстәлегез – сезнең өстәлегездә | Ваш стол – на вашем столе |
| Аларның бакчасында | В их саду |
| Җавабымда хата бармы? | В моём ответе есть ошибка? |
| Бүлмәмдә телевизор юк. | В моей комнате телевизора нет. |
| Дәфтәрләрегездә хаталар күп. | В ваших тетрадях много ошибок. |
| Бакчасында алмагачлар күп. | В его саду много яблонь. |
| Күлмәгебездә бер төймә юк. | На нашей рубашке нет ни одной пуговицы. |
| Яңа күршеләремдә чәчәкләр күп. | У моих новых соседей много цветов. |
| Өстәлемдә күп кирәкле китап бар. | На моём столе много нужных книг. |
| Аның рәсемендә агачлар да, чәчәкләр дә бар. | На его рисунке есть и деревья, и цветы. |
| Аларның сыйныфында компьютер юк. | В их классе компьютера нет. |
| Уң кулымда – кашык, сул кулымда – ипи, тәлинкәмдә – аш. | В моей правой руке – ложка, в моей левой – хлеб, в моей тарелке – суп. |
№ 13
Дополнительное упражнение
| Аның сүзләреннән соң | После его слов |
| Минем җавабымнан соң | После моего ответа |
| Синең кунакларыңнан соң | После твоих гостей |
| Соңгы дәрестән соң очрашабыз | Встречаемся после последнего урока |
| Мин Казаннан | Я из Казани |
| Айнур Финляндиядән | Айнур из Финляндии |
| Дәреслегебезнең күнегүләреннән | Из упражнений нашего учебника |
| Туганнарыбызның хатыннан | Из письма наших родственников |
| Укытучыңның сүзләреннән | Из слова твоего учителя |
| Синең танышларыңнан беләм | Знаю от твоих знакомых |
| Кәгазьне агачтан ясыйлар | Бумагу делают из дерева. |
| Җирдән тор, җирдә салкын. | Встань с земли, на земле холодно. |
| Син әниеңнең киемнәрен юасың | Ты моешь одежду своей мамы |
| Без ул мәктәп укытучыларын яратабыз | Мы любим учителей этой школы |
| Сез нинди татар язучыларын беләсез? | Каких вы знаете татарских писателей? |
№20
Өстәмә күнегү
Дополнительное упражнение
| Сабан туе бәйрәменә | На праздник Сабантуя |
| Бакчабызга автобус йөрми. | На нашу дачу автобус не ходит. |
| Кунакларыгызга бәйрәм ошадымы? | Вашим гостям праздник понравился? |
| Сезнең хатларыгызга җавап язалармы? | На ваши письма отвечают? |
| Якын туганнарыбызга сәлам әйт! | Передай привет близким родственникам. |
| Яңа танышларыбызга бу хатны укы. | Прочитай это письмо нашим новым знакомым. |
| Акыллы балаларга | Умным детям |
| Йортның түбәсенә | На крышу дома |
| Язучының хикәясенә | (к) рассказу писателя |
| Әтиемнең эшенә | В дела папы, к делам папы |
| Күршеләрнең ишегенә | К дверям соседей |
| Укытучыларыңа рәхмәт әйт! | Поблагодари (скажи спасибо) своим учителям! |
МНОЖЕСТВЕННОЕ ЧИСЛО СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫХ
№1
Множественное число образуется путём присоединения аффиксов лар/ләр/нар/нәр к основе. Нар/нәр присоединяется, если основа заканчивается носовыми звуками: [м], [н], [ң].
| Китап – китаплар | Книга – книги |
| Укучы – укучылар | Ученик – ученики |
| Малай – малайлар | Мальчик – мальчики |
| Бала – балалар | Ребенок – дети |
| Дәрес – дәресләр | Урок – уроки |
| Дәфтәр – дәфтәрләр | Тетрадь – тетради |
| Урам – урамнар | Улица – улицы |
| Урман – урманнар | Лес – леса |
| Үлән – үләннәр | Трава – травы |
| Көн – көннәр | День – дни |
| Төн – төннәр | Ночь – ночи |
| Күл – күлләр | Озеро – озёра |
| Кул – куллар | Рука – руки |
№2