Укытучым, күзләрегез, аның урындыгы, уеныгыз, китабың, җиребез, чәчәкләрегез, аның гаиләсе, сүзем, дәфтәрләрең, улың, аларның тавышы, урыныгыз, тәрәзәләребез, соравың, хатларым, аның көзгесе, белемегез, бәйрәмегез, аларның туганы, күршеләрегез.
Упражнение №5. Переведите.
а) Минем чын дустым, синең беренче имтиханың, аның яңа дәфтәре, безнең усал этебез, минем акыллы кызым, сезнең файдалы киңәшегез, аларның зур гаиләсе.
б) Синең йортың ничә катлы? Аның хатыны бик матур. Минем бүлмәм һәрвакыт чиста. Сезнең кече улыгыз ничек укый? Безнең әниебез бик яхшы кеше. Аларның фатиры бишенче катта. Синең дә машинаң бармы?
Упражнение №6. Переведите.
Ваша жена, его ребенок, моя дочь, наши друзья, твой муж, мои глаза, ваше время, наша улица, его сосед, твои песни, ваши тетради, наше имя, их комната, ваша работа, его магазины, мой город, твои волосы, наша семья, ваши руки, мои ноги, ее мама, их место.
Упражнение №7. Переведите на татарский язык.
а) Мое белое платье, твой огород небольшой, его близкий сосед, наш зеленый город, ваши красивые глаза, их новая учительница.
б) Твоя комната светлая и чистая. Мой сын занимается спортом. Ее муж сейчас на работе. Сегодня у тебя есть время? У меня много хороших друзей. Ваш огород далеко от города? Наша любимая бабушка живет в деревне. Какая у вас машина? Его сестра тоже учится в КамПИ.
Упражнение №8. Вместо точек напишите подходящие по смыслу слова в нужной форме и переведите их на русский язык.
1) Минем дә яхшы, кызыклы ... бар. 2) Безнең туган ... чиста һәм матур. 3) Синең бу ... бик озын, шуңа күрә ул миңа ошамый. 4) Миңа бүген сезнең ... кирәк. 5) Аның ... шундый яшь һәм таза, чөнки ул һәр иртә йөгерә. 6) Аларның ... бик усал, сак бул! 7) Синең ... дөрес түгел, хаталарың күп. 8) Минем ..... тырыш һәм акыллы, китапханәгә дә еш йөри. 9) Аның ..... сөйләшми, аңа инде ике яшь. 10) Синең яңа ..... шәһәрнең кайсы районында?
(Сайлап алу өчен сүзләр: бала, җавап, әти, күлмәк, китап, шәһәр, фатир, ярдәм, сеңел, эт)
Словосочетание существительное + существительное. В 3-м лице очень часто вместо местоимения аның употребляется существительное в притяжательном падеже с аффиксом –ның/-нең. Получаются такие словосочетания: кызның чәчләре - волосы девочки, малайның тавышы- голос мальчика, мәктәпнең бакчасы – сад школы.
Аффикс –ның/-нең употребляется не всегда: его добавляют, лишь тогда, когда речь идет о конкретном, определенном предмете или лице. Когда имеют в виду любой предмет или лицо, -ның/-нең опускается.
Шәһәрнең мәйданнары — площади города (этого)
Шәһәр мәйданнары — площади города (любого)
Упражнение №9. Переведите на русский язык.
Әбиемнең күзлеге, улымның дәфтәре, күршенең баласы, укучының җавабы, шәһәрнең исеме, Татарстанның башкаласы, кешенең йөрәге, балалар бакчасы, студентлар эше, институтның китапханәсе, укытучының соравы, күршенең эте, әнинең туганы, хатынның күзләре, сеңелемнең гаиләсе, абыйның акчасы, ректорның приказы, дәрес башы, Азов диңгезе, әтиемнең киңәшләре.
Упражнение №10. Переведите на татарский язык.
Стол учителя, город Елабуга, президент Татарстана, столовая института, хозяин сада, температура воздуха, тетради учеников, ошибка студента, столица России, название деревни, песня Айдара, машина Руслана, школьный сад, окно квартиры, городские улицы, голос девочки, папины деньги, мамины часы, река Кама, озеро Байкал, книжная полка, жизнь человека, Кавказские горы, конец года.
Категория падежа
В татарском языке 6 падежей, как и в русском языке, однако значения их различаются.
1. Баш килеш (основной падеж) отвечает на вопросы кем? нәрсә? (кто? что?) и соответствует именительному падежу русского языка.
2. Иялек килеше (притяжательный падеж) отвечает на вопросы кемнең? (чей? чья? чье? кого?), нәрсәнең? (чего?) и выражает определенную принадлежность одного предмета к другому. Его аффиксы –ның/-нең. К следующему за этим аффиксом слову присоединяются аффиксы принадлежности 3-го лица –ы/-е, -сы/-се. Например: әнинең күзләре — мамины глаза, әтинең машинасы — папина машина, укытучының өстәле — стол учителя.
Упражнение №11. Переведите. Составьте с ними словосочетания.
а) Кемнең? Әнинең, күршенең, кызларның, Артурның, укытучыларның, шагыйрьнең.
б) Нәрсәнең? Урманның, йортның, шәһәрнең, күлмәкнең, гаиләнең, өстәлнең.
Упражнение №12. Допишите аффиксы. Переведите.
Иринаның дәфтәр..., бүлмәнең тәрәзә..., әниемнең исем..., дустымның киңәш..., шәһәребезнең мәйдан..., күршеләрнең бакча..., апаңның балалар..., әтиеңнең машина..., авылыгызның исем....
Упражнение №13. Переведите.
Работа отца, ребенок соседа, друг моего старшего брата, муж твоей младшей сестры, жена его младшего брата, дочь нашей старшей сестры, гости вашего праздника, отдых их семьи, сын его двоюродной сестры.
Упражнение №14. Ответьте на вопросы.
Бу кемнең дәфтәре? Бу синең дәфтәреңме? Дустыңның машинасы бармы? Кемнең китабы бар? Бу кемнең ручкасы? Сезнең әниегезнең исеме ничек? Аның әтисенең исеме ничек? Андрейның апасы бармы? Сезнең шәһәрегезнең урамнары нинди?
3.Юнәлеш килеше (направительный падеж) — кемгә? (кому? к кому? на кого?), нәрсәгә? (чему? к чему? на что? во что?), кая? (куда?). Направительный падеж обозначает тот предмет, по направлению к которому совершается действие или которого достигает предмет. Его аффиксы -га/гә, -ка/кә. Наример: ректорга, әнигә, институтка, Чаллыга, өйгә.
Упражнение №15. Допишите аффиксы. Переведите.
Кемгә? – кунаклар..., халык..., кешеләр..., табиб..., әби..., егет..., сатучы..., хатын...
Нәрсәгә? Кая?– шәһәр..., кибет..., урам..., урындык..., өстәл..., эш..., агач..., бакча..., Казан..., ут...
Упражнение №16. Переведите. Составьте с ними словосочетания.
В институт, домой, на работу, маме, знакомым, Ринату, в деревню, детям, родственнику, на вопрос, в Набережные Челны, на стул, собаке.
4. Төшем килеше (винительный падеж) — кемне? (кого?), нәрсәне? (что?) и выражает прямой объект действия с оттенком определенности. Имеет аффиксы -ны/-не. Например: китапны, кызны, әнине.
Упражнение №17. Допишите аффиксы. Переведите.
Кемне? – кыз..., балалар..., әни..., туганнар..., сеңелем..., ирең..., бабай...
Нәрсәне? – эш..., китап..., фатир..., бу дәфтәр..., теге машина..., бу мәктәп..., кул..., теге сумка...
Упражнение №18. Переведите.
Эту дверь, посуду, моего мужа, ребенка, улицу, дорогу, девушку, вашего сына.
5. Чыгыш килеше (исходный падеж) — кемнән? (от кого? с кого? у кого?), нәрсәдән? (от чего? из чего? с чего?) кайдан? (откуда?). Исходный падеж обозначает откуда или с какого времени происходит движение, действие, откуда извлекается или из чего сделан предмет. Показателем исходного падежа являются аффиксы –дан/-дән, -тан/-тән, -нан/-нән. Например: Чаллыдан, Казаннан, Әлмәттән, институттан, эштән, өйдән, китаптан, алтыннан, өстәлдән, урамнан.
Упражнение №19. Допишите аффиксы. Переведите.
Кемнән? – укытучы..., әти..., табиб... , халык..., туган..., энем..., дустың...
Нәрсәдән? Кайдан? – бакча..., җир..., урындык..., Казан..., дәрес..., урын..., кием..., елга..., эш..., Чаллы...
Упражнение №20. Переведите. Составьте с ними словосочетания.
Из деревни, у мальчика, от бабушки, со стола, из института, с урока, из Татарстана, у твоего мужа, из золота, от моего брата.
6. Урын-вакыт килеше (место-временной падеж) —кайда? (где?), кемдә? (у кого? на ком?), нәрсәдә? (на чем? в чем?), ничәдә? (во сколько?). Обозначает местонахождение предмета или времени, к которому относится действие или состояние. Имеет аффиксы -да/-дә, -та/-тә. Например: шәһәрдә, эштә, Чаллыда, институтта, урамда, өстәлдә, күршедә, кибеттә.
Упражнение №21. Допишите аффиксы. Переведите.
Кемдә? – малайлар..., халык..., туганнар..., әби..., күршеләр..., егет..., без...
Нәрсәдә? Кайда? – идән..., урман..., ут..., эш..., мәйдан..., баш..., авыз..., уен..., шәһәр..., йөрәк...
| падежи | аффиксы | вопросы | примеры |
| Б.к. | — | кто? что? | әни, өстәл |
| И.к. | -ның /-нең | чей? кого? чего? | әнинең |
| Ю.к. | -га/-гә -ка/-кә | (к) кому? (к) чему? куда? на что? во что? | әнигә, эшкә |
| Т.к. | -ны/-не | кого? что? | әнине, эшне |
| Ч.к. | -дан/-дән -тан/-тән -нан/-нән | от кого? у кого(берут)? с кого? от чего? из чего? откуда? | әнидән, эштән, урамнан |
| У-в.к. | -да/-дә -та/-тә | где? у кого? на чем? в чем? | әнидә, эштә |
Упражнение №22. Определите падеж существительных и переведите их на русский язык.
Урамга, китапны, өстәлдән, эштә, өйгә, мәктәпне, кибеттән, бүлмәләрдә, урындыкка, кулны, дәфтәрдән, кызны, авылга, шәһәрдә, сорауга, балаларны, күршеләрдән, китапта, эшкә, кешеләрдән.
Упражнение №23. Переведите на татарский язык и составьте с ними словосочетания (предложения).
В институте, с работы, домой, эту комнату, на улице, со стола, в город, на стуле, из Казани, эту книгу, в магазин, в Набережных Челнах, сестре, у мальчика, на работе, из института, с улицы, в шкаф, в сумке, эту тетрадь.
(барырга, йөрү, уку, кайту, җыештыру, утыр, ал, яши, чыгу, керү, куй, бар, бир)
Упражнение №24. Выделите аффиксы (аффиксы числа, принадлежности и падежа), определите их значения и переведите на русский язык.
Например: урамнарыгызда – урам + нар(мн.ч) + ыгыз(2 л. мн.ч.) + да(м-в.п) – на ваших улицах.
Кызларыгызга, өстәлләребездә, әниемә, балаларыбыздан, җырларым, кулыгызны, урыныңда, туганнарыбызга, күршеләремнән, бүлмәңне, әтиегездә.